سلام به همراهان همیشگی و عزیز سایت مجمع ادبی مذهبی یاس کبود، این پکیج آموزشی به شما نشان می‌دهد که چگونه میتوانید در مجلس مداحی با استفاده از عوامل مؤثر از جمله صدا، بیان، حرکات بدن و انتخاب مضامین، تأثیر گذار باشید. این پکیج شامل، نمونه‌ها و تمرین‌های عملی است که به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های خود را در مجلس مداحی بهبود بخشید.
فهرست مطالب
پادکست های صوتی پکیج آموزشی عوامل مؤثر در مجلس مداحی به کلام دکتر محمد فراهانی
تنها سبک و محتوای مداحی نیست که بر مستمع و مداح تأثیر می گذارد، بلکه عواملی دیگر در این فرآیند مؤثر است که این عوامل عبارتند از:
- شخصيت مداح
- تأثير پوشش و لباس
- اثر خوش خلقي
- دور هم جمع كردن شنوندگان
- بررسي جوانب مجلس
- هنر نشستن و حفظ توازن
شخصيت مداح
یکی از مهمترین عوامل مؤثر در مجلس شخصیت مداح است.
تعریف شخصیت
شخصیت یعنی «مجموعه‌ای از رفتار و تفکر ما، در زندگی روزمره؛ که مختص خودمان است و با شخص دیگری یکسان نیست، و نسبتا دارای ثبات است و کسانی که ما را می شناسند می توانند آن را پیش بینی کنند»
زماني يك مؤسسه تكنولوژي از صد نفر از بازرگانان برجسته آزمايش هوش به عمل آورد. اين آزمايشها نشان داد براي موفقيت در بازرگاني، شخصيت بيشتر از هوش مؤثر است. اين نكته بسيار مهم نه تنها براي بازرگانان، بلكه براي معلمان و مردان شاغل و گويندگان و مداحان نيز مهم است.
بزرگي ميگويد: «در سخن گفتن با فصاحت، آنچه برنده ميشود، طرز سلوك و شخصيت است نه كلمات».
انواع شخصیت
شخصیت ما می‌تواند سازگار و یا ناسازگارانه باشد. اگر ما نتوانیم تفکر و رفتار خود را با محیط و تغییرات آن تطبیق دهیم دارای شخصیتی «ناسازگار» هستیم.
یک شخصیت سالم با وجود ثبات و پایداری به میزانی از انعطاف‌پذیری بهره میبرد. اما افراد ناسازگار در برخورد با موقعیت‌هایی که واکنش به آنها مستلزم تغییرات و تصمیمات جدید است، تفکر و رفتار انعطاف ناپذیری از خود بروز می‌دهند. بنابراین، اختلال شخصیت یعنی «رفتارهای ناسازگار و انعطاف ناپذیر در برخورد با محیط و موقعیت‌ها».
پنج بعد اصلی شخصیت
در سالهای اخیر، تحقیقات زیادی درباره پنج بعد اصلی شخصیت انجام شده و نتیجه تحقیقات هم آن را تائید کرده است. این پنج عامل شخصیتی، عبارتند از:
- پرهیاهو: صمیمی و گرم، پرحرف که پیوسته، ابراز وجود می کند.
- سازشکار: خوش طینت، دارای روح تعاون و قابل اعتماد.
- باوجدان: مسئولیت پذیر، قابل اتکاء، موثر و پیوسته، در کسب موفقیت.
- از نظر عاطفی، باثبات: آرام، پرشور، در برابر تنش، احساس امنیت می کند.
- تجربه اندوز: تخیلی، از نظر هنر، با احساس و اهل تفکر و شعور.
علاوه بر ارائه چارچوب شخصیتی، تحقیقاتی که بر روی این پنج بعد اصلی شخصیت، صورت گرفت، به این نتیجه منجر شد که بین ابعاد شخصیتی و عملکرد شغلی، رابطه ای مستقیم، وجود دارد.
عوامل به وجود آورنده شخصیت
شخصیت ساختهٔ وراثت و محیط است. انسان با ویژگی‌ها ی ژنتیکی خاصی به دنیا می‌آید، و از آن پس سر و کار او با محیط اطراف خود خواهد بود. محیط نقش مهمی در شکل دهی شخصیت دارد. آنچه در دنیای امروز تاکید بیشتری بر روی آن می گردد این است که تاثیر پذیری انسان ها از محیط بسیار قوی تر از تاثیر ژنتیکی است.
اثر شخصیت در مداحی
طبیعتا هرچه ما مداح خوبی باشیم، برای اینکه بر مخاطب اثر بگذاریم باید نزد او مقبولیت داشته باشیم؛ در ایجاد این مقبولیت، شخصیت حرف اول را می زند.
اینکه ما با مردم، صمیمی و گرم برخود کنیم، متواضع باشیم، نگاه مادی به مسائل معنوی نداشته باشیم، خود را خادم مستمعین بدانیم و … که همه و همه نشانه شخصیت والا و الهی یک انسان است در مقبول واقع شدن ما بسیار حائز اهمیت است.
پوشش و لباس
ـ پوشش و لباس در روحیه مداح چه اثري دارد؟
توسط يك روانشناس درباره تأثير لباس براي افراد زيادي پرسشنامهاي فرستاده شد. همه افراد بلا استثنا پاسخ دادند كه متوجه شدهاند كه موقعي كه لباس تميز و مرتب پوشيدهاند، اثري در آنها گذاشته است كه غير قابل بيان است، ولي اثراتش قطعي و حقيقي است. تحقيقات نشان داد كه لباس مرتب و تميز در آنها اعتماد به نفس ايجاد ميكرد و بر عزت نفسشان ميافزود و احساس ميكردند درباره موفقيت و رسيدن به آن راحت تر فكر ميكنند.
ـ پوشش و لباس مداح در شنوندگان چه اثري دارد؟
پوشش مداح بایستی تمیز ، با وقار و مرتب باشد. بارها متوجه شدهايم چنانچه يك مداح لباس نامناسبي پوشيده باشد؛ مثلا شلوارش گشاد باشد و يا اينكه لباسش برازنده نباشد و يا مثلا برآمدگي لوازم داخل جيب او مشخص باشد، شنوندگان به چنين شخصيتي همان قدر احترام ميگذارند كه او خودش براي خود قائل است! آيا فكر نميكنيد كه شنوندگان احساس ميكنند كه افكار اين شخص، به اندازه موي نامرتب و ظاهر او درهم و برهم است؟!
مداح هنگامي كه در مقابل شنونده قرار ميگيرد، تمام چشمها به او دوخته شده و با ذره بين تمام وجود او مورد مطالعه قرار ميگيرد. بنابراين كوچكترين عيب و بي نظمي در وضع ظاهري او مانند قله عظيمي كه در ميان يك دشت قرار گرفته باشد، جلوه گري ميكند.
قابل ذكر است كه هنگام حضور در مجالس، مرسوم است كه ذاكرين معمولا از شلوار پارچه اي و پيراهن مردانه استفاده مي نمايند و پوشيدن شلوارهاي لي و… و پيراهنهاي آستين كوتاه و… معمول نيست. البته كت و شلوار پوشش متداول ذاكرين اهل بيت(علیهم السلام) گرديده است.
خوش خُلقي
خَلق یعنی صفات ظاهری مثل حالت چهره ، قد و بالا و غیره … که ذاتی است.خُلق یعنی صفات باطنی مثل سخاوت ، صداقت ، شجاعت و …که اکتسابی است.
بايد اين نكته را بدانيم كه حتي قبل از اينكه سخن را آغاز كنيم، محبوب و يا محكوم واقع ميشويم. انسانهای خوش خلق سریع مقبول واقع می شوند و با همین مقبولیت بسیار بر مستمع تأثیر می گذارند.
انسانهای بد اخلاق فقط در صورتیکه نابغه باشند می توانند مستمعشان را حفظ نمایند و الا مستمعین ذاکرین بدخلق از دور آنها پراکنده خواهند شد.
كسي كه هميشه با حالتي با مستمعين روبرو ميشود كه گويي با زبان بي زباني حكايت از آن ميكند كه از بودن در آن هيأت خشنود است و از خواندنش بهره معنوي فراوان ميبرد و گويي از ديدن مستمعين خوشحال است؛ شنوندگان ناخودآگاه با گرمي از او استقبال مي نمايند.
دور هم جمع كردن شنوندگان
گاهي پيش آمده است كه به عنوان يك مداح، براي افراد كمي كه در يك مجلس بطور پراكنده نشسته اندخوانده اید و در همان مجلس براي يك عده كه با فاصله كمي از يكديگر نشسته اند، نيز مداحي كردهاید. شنوندگان مجلس دوم در مورد همان مطالبي كه براي مخاطبان مجلس اول گفته شده است، استقبال بیشتری می نمایند و مجلس گرمتر برگزار می شود. به نظر شما چرا چنين بوده است؟
علت اصلي اين امر آن است كه نميتوان شوندگاني را كه بطور پراكنده نشستهاند به آساني تحت تأثير قرار داد. هيچ چيز به اندازه فاصلههاي زياد و فضاهاي خالي بين مستمعين، از حرارت و شور مستمعين نميكاهد.
سخنران بزرگي اظهار داشت: «مردم اغلب ميگويند: آيا فكر نميكنيد هنگامي كه به جاي سخنراني براي يك عده كم براي جمعيت بزرگي سخنراني ميكنيد بهتر و راحت تر و الهام بخش تر صحبت ميكنيد؟
من در پاسخ ميگويم: خير؛ من ميتوانم به همان خوبي كه براي 12 نفر صحبت ميكنم براي يك هزار نفر صحبت كنم. مشروط به اينكه اين دوازده نفر به دور من جمع شده باشند، بطوري كه فاصله كمي با هم داشته باشند. ولي اگر هزاران نفر با فاصله در مقابلم نشسته باشند برايم با يك اطاق خالي تفاوتي ندارد.»
يك فرد در يك اجتماع بزرگ ممكن است فرديت خود را از دست بدهد. او عضوي از جمعيت ميشود و به آساني تحت تأثير قرار ميگيرد، در حالي كه وقتي تنهاست، چنين نيست. او در جمعيت ممكن است تأثیری بپذیرد كه در صورت تنها بودن، این طور نبود.
شرایط مکان هیأت از جهت وسعت
اگر ميخواهيد براي يك عده مداحي كنيد و سخن شما در آنها تأثير گذار باشد بايد براي اين منظور فضايي به اندازه جمعيت انتخاب كنيد فقط در صورتي كه تعداد شنوندگان بسيار زياد است و دليل و ضرورتي براي آن باشد كه در جاي مرتفعي بايستيد، به چنين كاري دست بزنيد. در غير اين صورت در همان سطحي كه حضار نشستهاند قرار بگيريد و نزديك آنها بايستيد. تمام تشريفات را زير پاي بگذاريد و با شنوندگان در تماس نزديك باشيد. كاري كنيد كه خواندن شما مانند يك گفتگوي خودماني باشد. واگر فضای در دسترس برای برگزاری مجلس، گسترده است جایی کوچکتر را به واسطه پارچه کشیدن برای هیأت آماده نمایید.
نكته: در محافلي كه مي دانيد، يا احتمال مي دهيد؛ مستمع با دعوت شما به دور هم جمع شدن ، اين كار را انجام نمي دهد ـ براي حفظ شئونات مجلس ـ دعوت به دور هم جمع شدن مستمعین را به مسئول هيأت یا کسانی که مخاطبین از آنها تبعیت پذیری دارند بسپارید.
از عوامل مؤثر در مجلس که گاهی کمتر به چشم می آید موارد جنبی موجود در مجلس، از جمله هوا، اشیاء اطراف منبر، محل استقرار مداح، سیستم صوتی و… می باشد؛ که در این قسمت از بحث پکیج آموزشی عوامل مؤثر در مجلس مداحی بدان می پردازیم.
الف) هوا
درموقع خواندن، برای مداح به اندازه حنجره ومطلب اكسيژن لازم است. تمام فصاحت و بلاغت و زيبايي خواندن نميتواند جمعيتي را تحت تأثير قرار دهد كه در اتاق از هواي نامناسب، دچار ناراحتي شده است. گرما و یا سرمای بیش از حد می تواند عامل حواس پرتی و کلافگی مستمع شود؛ فلذا سیستم گرمایشی و سرمایشی و تهویه مناسب، از ملزوات مکان برگزاری هیأت است.
ب) اشياء اطراف منبر
از گذاشتن اشيائي که جلب توجه منفي مي کند در اطراف محل نشستن خود بپرهيزيد. از قرار دادن پارچ و ليوان و … روي ميز جلو و اطراف خود بپرهيزيد. وضع ايدهآل براي يك مداح آن است كه اسباب واشياء و هر چيزي كه توجه شنونده را به خود جلب ميكند در اطرافش نباشد.
د) محل اسقرار مداح
در محل استقرار مداح بهتر است كسي غير از او ديده نشود. شنوندگان نميتوانند و يا نميخواهند از نگاه كردن به اشياء متحرك خودداري كنند. مداح بايد از حركاتي مثل؛ بازي كردن با انگشتان دست، ور رفتن با دكمه لباس، جواب دادن پیام کوتاه و در كل انجام دادن حركات عصبي و اضطراب آميز خودداري كند. بايد در صورت امكان طوري ترتيب نشستن شنوندگان را داده شود كه توجه آنها به كساني كه دير آمده اند و در حال وارد شدن هستند، جلب نشود. بهتر است دوستان مداح در كنار او قرار نگيرند؛ زيرا ممكن است وضع و حالت نشستن خود را تغيير دهند و یا با او یا با یکدیگر صحبت کنند و حواس مستمعين به سوي آنها منعطف شود.
ه) سيستم صوتي
از نظر صوت، بهتر است صداي مداح بر جمع غالب باشد و خود او صدايش را كاملا بشنود. لذا براي اينكه مستمع از صداي زياد آزرده نشود، بهتر است باند اكو در جايي قرار داده شود كه صدا بيشتر از ديگران به خود مداح برسد. ونيز با افزایش تعداد باندها این امکان به وجود بیاید كه صدابه صورت مساوي درتمام مجلس تقسيم شود، و با حجم ولوم کم تمام مجلس تحت پوشش صوت قرار بگیرد.
هنر نشستن و حفظ توازن
اگر قبل از خواندن در مقابل مستمع حاضر می شوید، بايد توجه کنيد كه چگونه در مقابل آنها قرار خواهيد گرفت. سعي كنيد آرام بنشينيد و جسم خود را كاملا تحت كنترل قرار دهيد. اين كار باعث ميشود كه مخاطبان شما فكر كنند كه شما افكار خود را هم تحت كنترل داريد و از توازن و تعادل برخورداريد.
حفظ تمركز مستمع
سعي كنيد از انجام هر كاري كه تمركز مستمع را از بين ميبرد، پرهيز كنيد، مثلا وقتي ميخواهيد هنگام خواندن فاصله دهانتان را با ميكروفون تنظيم كنيد، حتي الامكان سعي كنيد سر خود را با آن تنظيم كنيد، نه اينكه پايه ميكرفون را مدام حركت دهيد، زيرا اين عمل تمركز مستمع را از بين ميبرد.
ژست
حرکات چهره، دست و بدن مداح هنگام خواندن را ژست می نامیم ، در مورد اینکه حرکات چهره ، دست و بدن مداح، هنگام خواندن چگونه باید باشد، دیدگاههایی مطرح است که درادامه بحث پکیج آموزشی عوامل مؤثر در مجلس مداحی به آن میپردازیم.
انواع ژست
الف) تقليدي
بعضي معتقدند مداح بايد از قبل ژست هايي را تمرين کند و هنگام خواندن آنها را مورد استفاده قرار دهد. که معمولا اينگونه ژستها به دل نمي نشيند و حالتي مصنوعي دارد.
ب) في البداهه
بعضي مي گويند بهتر است بعضي از ژست هاي مناسب تمرين و ملکه شود اما در مجلس به صورت خودجوش از مداح صادر شود؛ که صحيح به نظر مي رسد.
دستهاي خود را از ياد ببريد؛ زيرا اگر كسي مطلب با ارزشي داشته باشد كه اظهار بدارد و آن را با ايماني سرايت بخش بگويد، به طور يقين هيچ اهميتي نخواهد داشت كه با دست و پايش چه ميكند.
محلي كه ژست بايد از آن صادر شود؛ قلب شما، تبراي شما و تولاي شما نسبت به موضوع و محتواست. يگانه ژستي كه ارزش دارد همانهايي است كه خلق الساعه است و خود به خود بروز ميكند.
حالتهاي يك مداح بايد مانند لوازم شخصي او از متعلقات شخصي او باشد و چون انسانها با هم فرق دارند، ژستهاي آنها هم با هم فرق خواهد داشت، البته به شرطي كه طبيعي باشد. يك حالت را آنقدر تكرار نكنيد كه يكنواخت و ملال آور گردد.
هنگام تمرين، خود را مجبور كنيد كه به ژستهاي معيني توسل جوييد تا حالتهاي مزبور در موقع مجلس، خود به خود بدون اينكه شما بخواهيد ظاهر شوند.
نکته: به ظاهر و حالات ظاهري خود در هنگام خواندن توجه داشته باشيد و از حركات اضافي، مثل حركت بيش از حد سر و يا حركات ناموزون دست و بدن بپرهيزيد. تغييراتي كه روي شمايل و صورتتان ايجاد ميشود يك جزء و آن هم يك جزء حقيقي از مطالبي است كه بيان ميكنيد. گاهي اين تغييرات پر معناتر از الفاظي است كه به زبان ميآوريد. براي اصلاح حالات نامناسب چهره و جلوگيري از جلب توجه منفي آن ، گاهي جلوي آيينه بخوانيد و حالت صورت خود را مورد بررسي قرار دهيد.
در آخر از شما برای استفاده از این پکیج آموزشی عوامل مؤثر در مجلس مداحی و فرستادنش برای دیگران تشکر میکنیم و همچنین میتوانید از دیگر پکیج های آموزشی و مقالات ما دیدن کنید.
